Muốn xiết chặt ngay vấn đề tiêu dùng thì giờ, tôi lựa trường hợp một cá nhân nào đó để xét. Một thất bại, tự nó, có đáng kể gì đâu nếu nó không làm mất lòng tự tin. Ta hăm hở chạy đón chuyến xe điện cuối cùng và khi đứng nghỉ ngơi để đợi xe, thì nó đi đi lại lại bên cạnh ta và hỏi ta: "Này anh, anh đã dùng tuổi xuân để làm gì? Và bây giờ anh đang làm gì?".
Vậy, chúng ta bắt đầu xét quỹ chi tiêu thời giờ mỗi ngày. Tôi chỉ nhắc lại cho bạn đấy thôi. Câu châm ngôn đó chưa đúng hẳn.
Có một bộ óc biết tuân ý ta thì nên lợi dụng nó một cách tối đa. Người ta phải thăm bạn bè. Chúng ta có và luôn luôn đã có tất cả số thì giờ trời cho.
Cũng chẳng cần sách. Nhưng ngay khi ông khép cửa, thì trí óc của ông, đã mệt nhọc gì đâu bỗng hoá ra lười biếng. Mặc dầu vậy, bạn vẫn tán thưởng bản đó.
Tôi nói vô cùng tĩnh mịch, vì có chỗ nào mà lòng ta được trầm mặc hơn là trong một toa xe đầy những ông đương yên lặng hút thuốc? Không! Tôi không thể để bạn vung vãi những viên ngọc thời gian vô giá như các ông Hoàng phương Đông được. Không có gì so sánh với nó được. Bạn tự nhủ: "Ta phải ráng biết chút gì về cuộc cách mạng Pháp, về lịch sử hỏa xa hoặc những tác phẩm của John Keats (thi sĩ Anh ở thế kỷ 19)".
Trong chương trình hàng ngày, tôi không dự tính thời giờ đọc báo. Tôi sợ những lời khuyên của tôi có giọng dạy đời và đường đột quá. Thế thì tại sao bạn lại không rời khỏi nhà, lại cột đèn gần nhất với một cái vợt rồi nhận xét đời sống của các loài bướm đang đập cánh chung quanh ánh sáng, rồi sắp đặt lại những điều tìm được rồi dựng lên một thuyết?
Chẳng hạn khu vực âm nhạc (2). Ta coi hát, đương tươi cười thì giữa hai màn, bóng ma đó đưa ngón tay trỏ chỉ còn xương với da, ra hiệu cho ta và ta mất vui ngay. Tới nơi ông thường phải đợi xe.
Nhưng bạn cũng không có thể tiêu non thời gian được. Ông đi lại bến xe mà đầu óc rỗng không. Tiền thuê nhà lại tăng nữa.
Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết. Trời! thế mà đã 11 giờ 15 rồi chứ! Sửa soạn đi ngủ thì vừa, Rồi bạn bỏ ra 40 phút để sửa soạn đi ngủ, trước khi đi ngủ, bạn quen uống một ly uýt-ki thứ hảo hạng, điều ấy dễ hiểu. Thưa bạn, tôi nhiệt liệt lập lại rằng tôi viết cho bạn đấy.
Vật gì cũng xét với tinh thần đó thì đâu đâu ta cũng thấy cái đẹp lạ lùng, biến hóa của đời sống. Mà thiếu năng lực ấy - nghĩa là thiếu năng lực ra lệnh cho óc làm việc rồi bắt nó tuân lệnh - thì sống không ra sống. Nghĩa là mình phải tự ngắm trân trân cái bộ mặt của mình trong gương, dù có phải thất vọng cũng ráng chịu.